شرح احوال قطب الدین اشکوری
(قرن یازدهم هجری)
حکیم قطب الدین محمد بن علی لاهیجی معروف به قطب الدین اشکوری عارف و حکیم قرن یازدهم هجری است. جدش پیله فقیه ، در زمان شاه طهماسب با خانواده خویش به قزوین رفت ومدتی بعد به لاهیجان مراجعت نمود. پسر پیله فقیه ملا عبد الوهاب وپدر او شیخ علی ، پدر قطب الدین ، هم از بزرگان و علماء دین بودند . پدرش جامع معقول و منقول و شیخ الاسلام ومرجع مسلمانان بود. برادر بزرگتر قطب الدین یعنی شیخ جلال الدین نیز که جانشین پدر شد ، از بزرگان زمان خود بود . قطب الدین اشکوری از شاگردان میر داماد بود ودر حکمت تبحری خاص داشت ودر نظم ونثر توانا بود.
مهمترین اثر او کتاب «محبوب القلوب» است که به فارسی و به نثرو نظم است. ایشان در این کتاب در ذکر احوال خود می فرماید که :جدش پیله فقیه مجتهد فقیه و عالم به علوم زمان بود مانند علم لغت و نحو و صرف و تفسیر و معانی و بیان. صاحب الذریعة رحمه الله می فرماید که : «قطب الدین در محبوب القلوب آورده که پیله فقیه به درخواست سلطان به لاهیجان هجرت نمود و فرزندش مولی عبد الوهاب را به عقد ازدواج دختر سید علی بن سید محمد یمنی در آورد. مولی عبد الوهاب در کودکی فرزندش ، وفات یافت و همسرش آن فرزند خردسال را به نحو احسن تربیت نمود تا اینکه جامع معقول و منقول گشت و بزرگ مسلمین زمان ومرجع مسلمانان شد واز شهرت بسیاری برخوردارگردید تا اینکه درهنگام اقامه نماز صبح روح ملکوتیش از قالب تن رسته وبه دیار جاودان پیوست و برادر من شیخ جلال الدین جانشین او شد وی که سه سال از من بزرگتر بود ایام زعامتش پس از سه سال پایان یافت و چون او وفات یافت به من روی آورده و آنچه بر عهده پدر و برادر بزرگم بود به من واگذاشته شد.»
قسمتی از کتاب محبوب القلوب که به شرح حال حکماء پرداخته به سال 1317 ق چاپ شده که اینگونه آغاز شده :«ا لحمد الله الذی لیس بینه و بین خلقه غیر خلقه حجاب ». این کتاب ترتیب یافته بر یک مقدمه در حقیقت فلسفه و سه مقاله ، مقاله اول در احوال حکماء قبل از اسلام ، مقاله دوم در حکماء اسلامی و مقاله سوم در بیان ائمه اطهار(ع) و برخی مشایخ نیکوکار است، همچنین خاتمه ای دارد که در ذکر احوال خودش است.
آثار دیگر او عبارتند از:
ثمره الفواد ـ که در آن به بیان اسرار احکام و حقایق اعمال از عبادات و غیره پرداخته است ـ . ثمره الفواد این گونه آغاز می شود: «الحمدالله الذی جعل قوام الدین و نظام امور المسلمین منوطا باعمال الجوارح ظاهرا ومربوطا بافعال القلوب باطنا » این کتاب مرتب است از مقدمه ای در این که عقل رسول باطن آدمی است به امداد شرع . سپس دو مائده که در هر یک از آن ها ثمره هایی است از اسرار عبادات واسرار معاملات تا آخر بحث دیات. خاتمه کتاب در تعیین فرقه نجات دهنده دوازده امامی است. حکیم قطب الدین اشکوری رساله ای نیز در عالم مثال دارد. وفات ایشان بعد از سال1075 بوده است.[1]
[1] - الذریعة،ج20،ص141وج5،ص15 و دائرة المعارف تشیع،ج2،ص203 و لغتنامه دهخدا،ج36،ص301 و مفاخر اسلام ،ج4،ص78 و ریحانة الأدب،ج4،ص475 و الکنی والالقاب ،ج2،ص57 و ج3،ص57 و اعلام الشیعة،ص498
